Büyük Selçuklu Devleti Sultan Sancar Devri Devlet Teşkilâtı ve Kültür Hareketleri

Abstract

Sultan Melikşâh’ın vefatından (485/1092) sonra hanedan içerisinde başlayan taht mücadeleleri her ne kadar Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun bünyesinde büyük sarsıntılara ve hasarlara yol açmışsa da, oğullarından Muhammed Tapar devrinde, kısmî bir toparlanma içerisine girilmiştir. Mamafih, devletin bütünüyle istikrar bulması, eski kudret ve ihtişamına yeniden kavuşması, Melikşâh’ın diğer oğlu Sancar’ın 513 (1119) yılında Büyük Selçuklu tahtına oturmasıyla birlikte gerçekleşmiştir. Sultan Sancar, tahta geçmesiyle birlikte devletin teşkilât yapısında çok ciddî değişiklik ve düzenlemeler gerçekleştirmiştir. Bu değişikliklerden en önemlisi devletin yönetim merkezinin daha doğuya yani Irâk-ı Acem’den Horâsân’a nakledilmesidir. Sultan Sancar’ın güç ve otoritesinin zirvede olduğu dönemlerde, doğuda Kaşgar'dan batıda Bizans ve Mısır sınırlarına, kuzeyde Aral Denizi'nden güneyde İndus Nehri’ne kadar, Bağdad ve Hicâz’daki Mekke ve Medine gibi kutsal şehirler de dâhil olmak üzere tüm doğu ve merkezî İslâm topraklarında onun adına hutbe okunmaktaydı. Adil bir hükümdar olması dolayısıyla onun devrinde halk rahat ve huzurlu bir şekilde yaşamıştır. Sultan Sancar'ın medeniyet tarihindeki mevkii, siyasi sahada olduğu kadar ve belki ondan da daha yüksektir. Altmış yıllık saltanatı boyunca bilim, edebiyat, sanat, felsefe ve tıp sahasında meşhur olmuş insanlar ya onun himayesinde bulunmuş ve yükselmiş veya bizzat kendi yetiştirmesi olup bunların mühim bir kısmı da kendi yanında yaşamıştır. Sarayında pek çok şaire yer verdiği gibi kendisi de Fars dilinde şiirler yazmıştır. Fakat ne büyük bir tenâkuzdur ki, devletin yıkılış safhası da onun zamanına rastlamıştır. Sıklıkla dile getirilen faktör, bağımsızlığa özlem duyan vasalların ana bünyeden ayrılmak için yoğun bir mücadele içerisine girmeleridir.

Although the throne struggles that started within the dynasty after the death of Sultan Malikshâh (485/1092) caused great shocks and damages within the Great Seljuk Empire, a partial recovery took place during the reign of his son Muhammad Tapar. However, the complete stabilization of the state and the restoration of its former power and splendor took place with the accession of Malikshâh's other son Sanjar to the throne of the Great Seljuks in 513 (1119). Sultan Sanjar made critical changes and arrangements in the organizational structure of the state upon his accession to the throne. The most important of these changes was the transfer of the administrative center of the state further to the east, from Persian Iraq to Khorasan. At the peak of Sultan Sanjar's power and authority, khutbas were recited in his name in all eastern and central Islamic lands, from Kashgar in the east to the Byzantine and Egyptian borders in the west, from the Aral Sea in the north to the Indus River in the south, including Bagdad and the holy cities of Mecca and Medina in Hejaz. As he was a just ruler, the people lived in peace and tranquility during his reign. Sultan Sanjar's position in the history of civilization is as high as in the political field and perhaps even higher. During his sixty-year reign, people who became famous in the fields of science, literature, art, philosophy, and medicine were either under his patronage and rose to fame or were trained by him personally, and a significant number of them lived with him. As he had many poets in his court, he himself also wrote poems in Persian. However, it is a great contradiction that the collapse of the state also coincided with his time. A frequently cited factor is that vassals, yearning for independence, are engaged in an intense struggle for separation from the Empire