Ziraat Bankası Tarihi 1863-1938

Abstract

Osmanlı Devleti ciddi anlamda kurumsal yapıya sahip bankalara oldukça geç kavuşmuştur. Bu süreç incelendiğinde özellikle II. Meşrutiyet’in ilanını takip eden yıllarda önemli gelişmelerin ortaya çıktığı görülür. II. Meşrutiyet’e kadar olan süreç ele alındığında ise 1830’lu yıllara kadar bankacılık iş ve işlemlerinin ağırlıklı olarak para vakıfları, sarraflar ve esnaflar tarafından yürütüldüğü görülür ve bu tarihten II. Meşrutiyet’e kadar ise Galata bankerleri ve yabancı bankaların bankacılık faaliyetlerinde rol aldığı anlaşılmaktadır. 1850’li yıllarda kurulmaya başlayan yabancı sermayeli bankalar Osmanlı ekonomisinin geneline fayda sağlamaktan ziyade ülkeleri ile Osmanlı Devleti arasındaki ticarete ve borçlanmaya aracılık etmiştir. Bu kurumların Osmanlı Devleti’nin büyük oranda tarım ve hayvancılığa dayalı olan ekonomisine doğrudan katkısı olmamıştır. Çiftçiler tarımsal faaliyetlerini sürdürebilmek için özel şahıslardan yüksek faizle borç para almak durumunda kalmışlardır. İşte böyle bir ortamda Tuna Valisi Midhat Paşa, çiftçilerin içinde bulunduğu bu durumu ve yaşadıkları sıkıntıları gözlemlemiş; ardından çiftçilere daha ucuz kredi imkânı sağlamaya yönelik bir sisteme ihtiyaç olduğunu fark etmiştir. 1863 yılında çiftçilerin kendi kaynaklarıyla, devlet himayesinde Memleket Sandıkları adıyla bir hareket başlatmıştır. Midhat Paşa’nın Memleket Sandıkları millî bankacılığın ilk kıvılcımı olduğundan bankacılık tarihimizde çok önemli bir yere sahiptir. Ziraat ve Menafi Sandıkları aşamalarından sonra 1888 yılında Kıbrıslı Mehmed Kâmil Paşa’nın girişimiyle sandıkların bankaya dönüştürülmesi gerçekleştirilmiştir. Ziraat Bankası’nın kuruluşunu takip eden yıllar Osmanlı, Millî Mücadele ve Cumhuriyet Dönemleri olmak üzere 1938 yılına kadar üç ayrı safhayı kapsayacak şekilde ele alınmıştır. Bankanın bu zaman dilimlerinde geçirmiş olduğu regülasyon ve reorganizasyon süreçleri ekonomik, politik ve sosyal etkileri ortaya konularak çok yönlü olarak incelenmiştir.

The Ottoman Empire belatedly acquired the banks with a serious institutional structure. When this process is scrutinized, the emergence of significant developments isrealized, especially in the years following the proclamation of the Second Constitutional Monarchy. Considering the process until the Second Constitutional Monarchy, it is recognized that banking business and transactions were mainly implemented by money foundations, money changers, and merchants until the 1830s, but from this date until the Second Constitutional Monarchy, Galata Bankers and foreign banks figured in banking activities. Foreign-capital banks, which started to be established in the 1850s, mediated the trade and borrowing between their countries and the Ottoman Empire rather than benefiting the Ottoman economy as a whole. These institutions had no direct impact on the Ottoman Empire’s economy which was largely based on agriculture and livestock. Farmers had to borrow money at high-interest rates from private individuals to maintain their agricultural activities. Under such conditions, the Danube Governor Midhat Pasha observed the situation of the farmers and the difficulties they faced, then realized that a system was needed to provide them with cheaper loans. He started a movement called Homeland Funds with the farmers’ resources under the auspices of the State in 1863. Midhat Pasha’s Homeland Funds are significant in our banking history since they were the first spark of national banking. Following the Agricultural and Benefit Funds stages, the funds were developed into banks in 1888 with the initiative of Cypriot Mehmed Kâmil Pasha.The years following the establishment of Ziraat Bank areanalyzed comprising three different phases until 1938, namely the Ottoman, National Struggle, and Republican periods. The regulation and reorganization processes of the bank during these periods are examined in a multidimensional way by reporting their economic, political and social effects.