İbnü’l-Mutahhar el-Hillî Şiî İmâmiyye’de özellikle Gaybet-i Suğra sonrası yaşanan fikrî
farklılaşmaya önemli katkılar sağlamış bir mütekellimdir. Hillî’nin Şianın eski gücünü kaybettiği
bir dönemde mezhebi toparlamak ve siyasî bir güç haline getirmek için yaptığı çalışmalar önem
arz etmektedir. Mu’tezile’nin akılcılığını kullanarak Ahbarî düşünceye yeni bir boyut
kazandırmış olan el-Hillî, bu çabalarıyla İmâmiyye’nin, İlhanlı Devleti’nin desteğini almasını
sağlamıştır. Çalışmamızda İslam âleminde günümüzde de süregelen imâmet-hilâfet eksenli
tartışmaların nedenlerini anlayabilmek adına İmâmiyye’nin en önemli âlimlerinden olan el-
Hillî’nin imamet-hilâfet düşüncesini tahlil etmek amaçlanmıştır.
Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde el-Hillî’nin dinî ve siyasî düşüncelerinin
şekillenmesine katkı sağlayan sosyo-kültürel ortam ve ilmî hayatı incelenmiştir. İkinci bölümde
imâmet ve hilâfetin kavramsal çerçevesi tartışılmış, el-Hillî’nin imâmet ve hilâfete dair görüşleri
eserleri bağlamında ele alınmıştır. Bu bölümde el-Hillî’nin perspektifinden Hz. Ali’yi
anlayabilmek adına, onun Hz. Ali ile ilgili görüşlerine de yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise el-
Hillî’nin imâmet ve hilâfet ile ilgili düşünceleri o dönemin önemli ekollerinin imâmet nazariyeleri
bağlamında tahlil edilmiştir. Bu bölümde el-Hillî’nin eserlerinde imâmetin delili olarak kullandığı
naslardan birkaçı nüzul sebepleri bağlamında ele alınarak incelenmiştir.
Çalışmamız sonucunda el-Hillî’nin imâmete dair görüşlerini savunmak için kullandığı naklî
delillerin aklî delillerden çok olduğu tespit edilmiştir. Fakat el-Hillî tarafından imâmet hususunda
aklî deliller ortaya konulmasının Şiî düşünceye canlılık kazandırdığı görülmektedir. el-Hillî’nin
eserlerinde imâmet konusundaki eleştirilere cevap verirken özellikle Ehl-i Sünnet’e karşı
dışlayıcı bir üslup kullanması, İmamiyye’yi fırka-ı naciye olarak nitelemesi onun İmâmiyye’nin
önemli bir savunucusu olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca onun Hz. Ali ile ilgili yaptığı
değerlendirmelerin tasavvufî bir boyut kazandığı, eserlerinde Hz. Ali’den mistik bir yaklaşımla
bahsedildiği sonucuna ulaşılmıştır.
İbn al-Mutahhar al-Hilli is a scholar who made important contributions to the intellectual
differences experienced in the Shiite Imamiyya, especially after the Ghaiba al-Sughra. Hilli's
efforts to gather the sect and turn it into a political power during a period when the Shia lost its
former power are important. Al-Hilli, who brought a new dimension to the Akhbari thought by
using the rationalism of the Mu'tazila, ensured with his efforts that the Imamiyya received the
support of the Ilkhanate State. In our study, in order to understand the reasons for the ongoing
discussions on the imamate and caliphate, we aimed to analyze the imamate-caliphate thought of
al-Hilli, one of the most important scholars of the Imamiyya.
Our study consists of three sections. In the first section, the socio-cultural environment and
scientific life that contributed to the formation of al-Hilli's religious and political thoughts were
examined. In the second section, the conceptual framework of imamate and caliphate is
established, and al-Hilli's views on imamate and caliphate are discussed in the context of his
works. In this section, al-Hilli's views on Hz. Ali are also included in order to understand Hz. Ali
from his perspective. In the third section, Hilli's thoughts on imamate and caliphate are analyzed
with the imamate theories of the important schools of that period.
In this section, an attempt is made to analyze the texts that al-Hilli used as evidence for imamate.
As a result of our study, it is seen that the traditional evidence that al-Hilli uses to defend his
views on imamate is more in volume than rational evidence. This is an indication that he could
not break away from Ahbbarism on issues related to imamate. Again, it has been determined that
al-Hilli uses an exclusionary style in his works, especially in his criticisms of Ahl al-Sunnah. In
addition, it has been determined that his evaluations on Hz. Ali have acquired a mystical
dimension and that Hz. Ali is mentioned with a mystical approach.
