Bu çalışma, Newton ve Leibniz özelinde uzay ve zaman metafiziğinin Tanrı ile ilişkisini
düşünürlerin hem kendi metinleri açısından hem de muhalifleriyle tartışmaları açısından
incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, her iki filozofun da olabildiğince kendi kaynakları analiz
edilmeye çabalanmış, ayrıca her iki filozofun ortak bir çalışması olarak “Correspondence” adlı
mektuplaşma fikirlerin anlaşılmasında belirleyici bir unsur olarak esas alınmıştır. Çalışma iki ana
bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Newton’ın uzay zaman metafiziği dört altbölüm altında
incelenmektedir. İlk altbölümde Aristoteles’ten Kartezyen varsayıma dek doğa yahut kozmos
düşüncesinde gerçekleşen değişimin kısa bir özeti verilmekte, ardından Newton’ın Kartezyen
uzay konseptine karşı olarak öne sürdüğü kendi fikri ele alınmaktadır. İkinci altbölümde,
Newton’ın düşüncesinde uzay zamanın mahiyeti soruşturulmaktadır. Üçüncü altbölümde uzay
zamanın mahiyetine bağlı olarak, evrende sürekliliğin nasıl gerçekleştiğine dair Newtoncı
açıklama modeli incelenmektedir. Dördüncü ve son altbölümde doğa düşüncesi ve form kavramı
arasındaki bağın Newton’da nasıl ilahi iradeciliği doğurduğu ve bunun beraberinde gelen
eleştirileri düşünürün nasıl karşıladığı sunulmaktadır. Leibniz’in uzay zaman metafiziğini
oluşturan ikinci bölüm ise üç altbölümden oluşmaktadır. Birinci altbölümde, Leibniz’in fizikten
metafiziğe zorunlu geçişinin gereklilikleri ve çağındaki doğa düşüncelerini telakki etme biçimleri
ele alınmaktadır. İkinci altbölümde filozofun uzay zamanın doğasını var oluşun ötesine nasıl
taşıdığı ve bunun beraberinde doğa düşüncesinde süreklilik problemini nasıl değerlendirdiği
muhalifleri üzerinden incelenmektedir. Üçüncü ve son altbölümde form kavramının doğa
düşüncesine girmesi ile birlikte Leibniz’de ilahi akılcılığın nasıl belirginleştiği analiz
edilmektedir.
This study aims to examine, specifically in Newton and Leibniz, the relationship of the
metaphysics of space and time with God both in terms of their own texts and of their discussions
with opponents. In the study, it is make an effort to analyze own sources of philosophers, as much
as possible, and “Correspondence”, which is a joint work of their philosophers, considered an
essential element at the point understanding their thought. The study consists of two main
sections. In the first section, Newton’s metaphysics of space and time is examined in four
subsections. In the first subsection, a brief summary of changes in the nature or the cosmos
concept from Aristotle to Cartesian thought is provided and then, Newton’s concept of space is
discussed in contrast to the Cartesian consept of space. In the second subsection, the essence of
space and time in Newton’s thought is asserted. In the third subsection, depending on the essence
of space and time, the Newtonian model regarding how endurance occurs in universe is examined.
In the fourth and last subsection, it is presented how the relationship between the concept of form
and the idea of nature resulted in divine voluntarism in Newton and how Newton encountered the
criticisms that come with this. The second section, where Leibniz’s metaphysics of space and
time addressed, consists of three subsection. In the first subsection, the requirements for Leibniz’s
forced transition from physics to metaphysics and the ways of his considering the ideas of nature
in his age is addressed. In the second subsection, it is examined how the philosopher extends the
nature of space and time beyond existence and evaluates the problem of endurance in the concept
of nature via his opponents. In the third and last subsection, it is analysed how the divine
intellectualism becomes evident in Leibniz with the introduction of the concept of form into
thought of nature.
