Bu çalışma, Fatsa (Ordu) ilçesinde yetiştirilen Palaz ve Çakıldak fındık
çeşitlerine ait klonlar içerisinde verim ve meyve özellikleri bakımından üstün olanları
belirlemek amacıyla 2015-2018 yılları arasında yürütülmüştür. Çalışmada Palaz
çeşidinde 145, Çakıldak çeşidinde ise 96 klon işaretlenmiştir. Klonlarda morfolojik
özellikler, verim ve meyve özellikleri incelenmiştir. Aynı zamanda seçilen klonlarda
akrabalık ilişkilerini ortaya koymak için moleküler karakterizasyon (ISSR ve SRAP)
yapılmıştır.
Dört yıllık ortalama sonuçlara bakıldığında, Palaz klonlarında çotanaktaki
meyve sayısı 2.20 (P-86)-3.65 (P-38) adet, bitki verimi 95 (P-40)-934 (P-8) g ve verim
etkinliği 1.38 (P-40)-40.55 (P-50) g cm-2 aralığında değişim göstermiştir. Çakıldak
klonlarında ise çotanaktaki meyve sayısı 1.90 (Ç-55)-2.72 (Ç-5) adet, bitki verimi 98
(Ç-62)-608 (Ç-12) g ve verim etkinliği 0.50 (Ç-58)-13.79 (Ç-10) g cm-2 arasında tespit
edilmiştir. Verim dalgalanmasının P-104, P-134 ve P-141 Palaz klonlarında, Ç-70, Ç89 ve Ç-91 Çakıldak klonlarında daha az olduğu belirlenmiştir.
Üç yıllık ortalama verilere bakıldığında, Palaz klonlarında kabuklu meyve
ağırlığı 1.68 (P-18)-2.43 (P-131) g, iç meyve ağırlığı 0.88 (P-18)-1.30 (P-131) g, iç
oranı %51.59 (P-38)-57.31 (P-60), kabuk kalınlığı 0.84 (P-136)-1.39 (P-132) mm,
kabuklu meyve iriliği 15.7 mm (P-71)-17.9 mm (P-51), iç meyve iriliği 11.9 mm (P71)-13.7 mm (P-29 ve P-131), sağlam iç oranı %73.3 (P-144)-90.7 (P-5 ve P-112),
kusurlu iç oranı %5.7 (P-1)-20.0 (P-140), yağ içeriği %52.50 (P-55)-65.33 (P-8) ve
protein içeriği %13.12 (P-141)-15.70 (P-27) aralığında değişim göstermiştir. Çakıldak
klonlarında ise kabuklu meyve ağırlığı 1.43 (Ç-87)-1.97 (Ç-4, Ç-11 ve Ç-58) g, iç
meyve ağırlığı 0.80 (Ç-87)-1.12 (Ç-11) g, iç oranı %49.62 (Ç-44)-58.84 (Ç-67), kabuk
kalınlığı 0.74 (Ç-58)-1.17 (Ç-38) mm, kabuklu meyve iriliği 15.4 mm (Ç-87)-17.5 mm
(Ç-11 ve Ç-58), iç meyve iriliği 11.8 mm (Ç-7, Ç-44 ve Ç-87)-13.4 mm (Ç-11), sağlam
iç oranı %68.3 (Ç-44)-88.3 (Ç-55 ve Ç-84), kusurlu iç oranı %6.7 (Ç-84)-26.7 (Ç-44),
yağ içeriği %52.75 (Ç-55)-60.50 (Ç-93) ve protein içeriği %13.87 (Ç-10)-19.12 (Ç52) arasında belirlenmiştir.
Temel bileşen analizi sonuçlarına göre, ilk üç bileşenin (PC1, PC2 ve PC3)
incelenen Palaz klonları arasındaki genetik çeşitliliğin %54.46’sını, Çakıldak klonları
arasında ise %55.68’ini açıkladığı tespit edilmiştir.
III
ISSR ve SRAP moleküler karakterizasyon yöntemi sonuçlarına göre, seçilen
Palaz klonları arasındaki genetik benzerlik oranı 0.59-0.96; seçilen Çakıldak
klonlarında ise 0.59-0.96 arasında belirlenmiştir. Bunun yanı sıra Palaz klonları
içerisinde standart Palaz çeşidine genetik olarak en yakın ve en uzak klonların sırasıyla
P-51 (0.8679) ve P-27 (0.5000), standart Çakıldak çeşidine genetik olarak en yakın ve
en uzak klonların sırasıyla Ç-68 (0.9334) ve Ç-10 (0.7209) klonu olduğu
belirlenmiştir.
Sonuç olarak, verim bakımından Palaz klonları içerisinde 600 g’ın üzerinde
bitki verimine sahip P-8, P-27, P-52, P-32 ve P-51, Çakıldak klonları içerisinde ise 500
g’ın üzerinde bitki verimine sahip Ç-11, Ç-12 ve Ç-29 klonları öne çıkmıştır. Bunun
yanında, bu klonlar şiddetli don olayının yaşandığı 2014 yılını takip eden 2015 yılında
da verim özelliği bakımından kayda değer sonuçlar vermiştir. ‘Tartılı Derecelendirme’
neticesinde en yüksek puanı alarak çok yüksek grupta yer alan Palaz klonlarından P8, Çakıldak klonlarından ise Ç-11 ve Ç-55 klonları ümitvar olarak seçilmiştir.
Moleküler tanımlama için seçilen Palaz ve Çakıldak klonlarının genetik olarak
birbirinden farklı olduğu belirlenmiştir. İncelenen özellikler bakımından ümitvar
görülen klonların fındık ıslah programları için değerli bir genetik kaynak olduğu
düşünülmektedir. Aynı zamanda seçilen klonlarda meyve, verim ve fenolojik
özellikler bakımından detaylı çalışmaların yapılması önerilmektedir.
This study was conducted to determine superior in terms of yield and nut traits
in clones belonging to Palaz and Çakıldak hazelnut cultivars, from 2015 to 2018 years.
In the study was marked 145 clones in Palaz cultivar, and 96 clones in Çakıldak
cultivar. In the clones were investigated morphological, yield and nut traits. At the
same time, in the selected clones were made molecular characterization (ISSR and
SRAP) to determine genetic relationships.
Examining the four-year average results, in Palaz clones was changed from
2.20 (P-86) to 3.65 (P-38) for nuts per cluster, 95 (P-40) to 934 (P-8) g for plant yield
and 1.38 (P-40) to 40.55 (P-50) g cm-2 for yield efficiency. In Çakıldak clones were
determined from 1.90 (Ç-55) to 2.72 (Ç-5) for nuts per cluster, 98 (Ç-62) to 608 (Ç12) g for plant yield and 0.50 (Ç-58) to 13.79 (Ç-10) g cm-2 for yield efficiency. Yield
fluctuation was determined slightly in P-104, P-134 and P-141 Palaz clones, Ç-70, Ç89 and Ç-91 Çakıldak clones.
Examining the three-year average results, in Palaz clones were changed from
1.68 (P-18) to 2.43 (P-131) g for nut weight, 0.88 (P-18) to 1.30 (P-131) g for kernel
weight, 51.6% (P-38) to 57.3% (P-60) for kernel ratio, 0.84 (P-136) to 1.39 (P-132)
mm for shell thickness, 15.7 mm (P-71) to 17.9 mm (P-51) for nut size, 11.9 mm (P71) to 13.7 mm (P-29 and P-131) for kernel size, 73.3% (P-140) to 90.7% (P-5 and P112) for good kernel, 5.7% (P-1) to 20.0% (P-140) for poorly filled, 52.50% (P-55) to
65.33% (P-8) for oil content and 13.12% (P-141) to 15.70% (P-27) for protein content.
In Çakıldak clones were determined from 1.43 (Ç-87) to 1.97 (Ç-4, Ç-11 and Ç-58) g
for nut weight, 0.80 (Ç-87) to 1.12 (Ç-11) g for kernel weight, 49.62% (Ç-44) to
58.84% (Ç-67) for kernel ratio, 0.74 (Ç-58) to 1.17 (Ç-38) mm for shell thickness, 15.4
mm (Ç-87) to 17.5 mm (Ç-11 and Ç-58) for nut size, 11.8 mm (Ç-7, Ç-44 and Ç-87)
to 13.4 mm (Ç-11) for kernel size, 68.3% (Ç-44) to 88.3% (Ç-55 and Ç-84) for good
kernel, 6.7% (Ç-84) to 26.7% (Ç-44) for poorly filled, 52.75% (Ç-55) to 60.50% (Ç93) for oil content and 13.87% (Ç-10) to 19.12% (Ç-52) for protein content.
According to results of principal component analysis (PCA), first three
components (PC1, PC2 and PC3) explain 54.46% of genetic diversity among Palaz
clones, and 55.68% of genetic diversity among Çakıldak clones.
V
According to the results of ISSR and SRAP molecular characterization, genetic
similarity was determined from 0.59 to 0.96 in selected Palaz clones, 0.59 to 0.96 in
selected Çakıldak clones. Also, among the Palaz clones, genetically most relationship
and distance the standard Palaz cultivars are P-51 (0.8679) and P-27 (0.5000),
respectively. Among the Çakıldak clones, genetically most relationship and distance
the standard Çakıldak cultivars are Ç-68 (0.9334) and Ç-10 (0.7209), respectively.
Consequently, in terms of plant yield, P-8, P-27, P-52, P-32 and P-51 with yield
over 600 g among Palaz clones, and Ç-11, Ç-12 and Ç-29 with yield over 500 g among
Çakıldak clones were remarkable. Also, these clones take considerable results in terms
of yield in the 2015 year following the severe frost events occurred in 2014. In the
result of ‘Weighted Ranked Method’, in the best group has the highest score, P-8 Palaz
clone, Ç-11 and Ç-55 Çakıldak clones were selected as promising. Palaz and Çakıldak
clones selected for molecular characterization were genetically different. Clones,
which are evaluated to be promising in terms of investigated traits, are considered to
be a valuable genetic resource for hazelnut breeding programs. At the same time, it is
recommended to conduct the detailed studies in terms of nut, yield and phenological
traits the selected clones.
