Bu tez çalışmasında Şeyhülislam Mehmed Esʿad Efendi tarafından yazılan Lehçetü’l-Lügat adlı sözlük ve onun söz varlığı incelenmiştir. Eser 1801 yılında büyük boy olarak basılmıştır ve 851 sayfadan oluşmaktadır. Eserde halkın kullandığı sözcükler Türkçedir anlayışından yola çıkarak toplam 3.661 madde başına yer verilmiştir. Bu madde başlarının Türkçeden Arapçaya, Farsça ve Türkçeye açıklamaları yapılmıştır. Eser 18. yüzyılda yazılmış önemli tarihî sözlüklerden biridir. Eser, Türkçe madde başlarını temel alması yönüyle kendinden önceki sözlüklerden farklılık göstermektedir.
Bu çalışma giriş, sonuç ve kaynakça bölümleri haricinde dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın amacı, önemi ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Şeyhülislam Mehmed Esʿad Efendi’nin hayatı, eserleri ve edebî kişiliğiyle ilgili bilgi verilmiştir. İkinci bölümde söz varlığı, söz varlığının içerdiği ögeler, sözlükler, sözlükler ile ilgili yapılan söz varlığı çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde sözlükte yer alan atasözleri, deyimler, ikilemeler, kalıp ifadeler, isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, yapı yönünden fiiller ve arkaik (eskicil) kelimeler hakkında bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde 25 farklı alanda tematik sınıflandırma yapılmış ve tespit edilen söz varlığı yapı yönünden incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise ulaşılan bulgular değerlendirilmiştir.
In this thesis, the dictionary called “Lehçetü’l-Lügat’’ written by Şeyhülislam Mehmed Esʿad Efendi and its vocabulary are examined. The work was published in 1801 and consists of 851 large pages. Based on the understanding that the vocabulary used by the general public is in Turkish, there are entries of 3661 headwords in the work. The explanations of these headwords have been made from Turkish to Arabic, Persian and Turkish. The work is one of the important historical dictionaries written in the 18th century. The work differs from the previous dictionaries in that it is based on Turkish headwords.
This study consists of four chapters, excluding introduction, conclusion anda references. İn the introductory chapter, the purpose, significance and method of the study are explained. İn the first part, information about the life, Works and literary personality of Şeyhülislam Mehmed Esʿad Efendi is presented. The second part includes information about the vocabulary, the components of vocabulary, dictionaries, and the vocabulary studies on dictionaries. The third chapter presents information about the proverbs, idioms, reduplications, phrases, verbs in terms of structure and archaic words that are included in the dictionary. İn the fourth chapter, thematic classifications were made in 25 different fields and the detected vocabulary was examined in terms of its structure. İn the conclusion part, the results that were obtained are evaluated.
