Abstract:
Türk müziğinin kuramsal kaynakları arasında önde gelen edvârlar, 1000 yıllık müzik geleneğinin değişim çizgisini de gösteren kitaplardır. XV. yüzyılda makâm tanımlamalarında kullanılan makâm, âvâze, şûbe ve terkîb sınıflandırması sonraları yerini sadece makâm terimine bırakmaya başlamıştır. Bugün telaffuz edilen makâm isimlerinin birçoğu, eski kaynaklarda terkîb olarak tanımlanmıştır. Edvârlarda bu durumu görmek mümkündür. Bu sebeple, terkîbler üzerine çalışmak önem kazanmaktadır. Türk müziği bilgileri, edvârlarda genelde aynı sistemle açıklanmaktadır. Konu sıralaması ve bilgilerin açıklanma biçimi benzer olmasına rağmen, gerek aynı yazarın diğer nüshâlarında, gerekse istinsâh yazmalardaki tanımlarda farklılıklar görmek mümkündür. Sonuçta sözü edilen gelenek, meşke bağlı devam etmekte, kişinin yeteneğine, ilgisine ve hocasına göre değişiklik göstermektedir. Bu bağlamda, edvârlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları görebilmek için XV. yüzyılda Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan edvârlar incelenmelidir. Çünkü XV. yüzyıl, edvârların Türkçe olarak yazılmaya başlandığı yüzyıldır. Örneğin; Seydî’ye ait “El-Matla’” adlı yazma eser ile onun istinsâhı olan “İlm-i Edvâr-ı Mûsıkî” arasında, kitabın bölümlenmesinden, içinde verilen bilgilere kadar birçok yerde farklılıklar bulunmaktadır. “İlm-i Edvâr-ı Mûsıkî”de, Seydî’nin verdiği bilgilere ek olarak, kitabın başında 8 varaklık bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde ise edvârların genelinde var olan konular, birkaç ayrı edvârdan derlenerek, aynı cümleler ile aktarılmıştır. 8 varaklık bu bölüm dikkatle incelendiğinde, “Kırşehrî Edvârı” ve anonim “Kitâb-ı Edvâr” adlı yazmaların içindeki bilgilerle büyük oranda benzerlik görülmektedir. Edvârlarda verilen bilgilerdeki mevcut değişimi doğru yorumlayabilmenin, Türk müziğinin kuramsal yapısı üzerine yapılacak olan yeni çalışmalara ışık tutacağına inanmaktayız.
