Aras Havzasında Yetiştirilen Şalak (Aprikoz) Kayısı Çeşidinde Klon Seleksiyonu

Abstract

Bu araştırma, Şalak kayısı çeşidinde klon seleksiyonu amacıyla 2015-2018 yılları arasında Aras Havzasında yer alan Iğdır ili Merkez ile Tuzluca ilçeleri ve Kars ili Kağızman ilçesinde yürütülmüştür. Araştırmada Şalak kayısı klonları fenolojik, pomolojik, morfolojik yönden incelenmiş, ümitvar olarak seçilen klonların ise fitokimyasal özellikleri belirlenmiş, aynı zamanda moleküler tanımlamaları yapılarak kayıt altına alınmıştır. Üç farklı lokasyonda geniş bir tarama yapılarak ilk seçimde 101 klon incelemeye değer bulunmuştur. Dört yıllık ortalama değerler dikkate alınarak, farklı rakımlara sahip olan lokasyonlarda (847-1517 m) değerlendirilen klonlar kendi içerisinde tartılı derecelendirmeye tabi tutularak toplam 14 klon ümitvar olarak seçilmiştir. Seçilen Şalak kayısı klonlarının çiçeklenme süresi Iğdır’da 9-12 gün, Tuzluca’da 9-13 gün, Kağızman’da 7-15 gün sürmüştür. Ümitvar klonların ortalama meyve ağırlıkları Iğdır’da 82.23 g, Tuzluca’da 72.81 g, Kağızman’da 65.68 g iken, en ağır meyve 87.70 g ile 76 TU 09 nolu klondan elde edilmiştir. Ümitvar klonlarda SÇKM miktarı ortalama olarak Iğdır’da %14.62, Tuzluca’da %14.46, Kağızman’da %14.20 iken, en yüksek %15.60 ile 76 TU 06 nolu klonda tespit edilmiştir. Sürgün başına ortalama meyve sayısı 2.19 adet ile en fazla Tuzluca’da saptanırken, bunu 1.55 adet ile Iğdır ve 1.44 adet ile Kağızman lokasyonları izlemiştir. Sürgün başına düşen meyve miktarı en yüksek 3.55 adet ile 76 TU 13 nolu klon ile Tuzluca lokasyonundan elde edilmiştir. Fitokimyasal analizler sonucunda organik asitlerden en yoğun olarak sitrik asit ve malik asit bulunmuştur. Toplam antioksidan kapasite miktarı (TEAC) ortalama Iğdır’da 0.62 μ mol TA, Tuzluca’da 0.40 μ mol TA, Kağızman’da 0.78 μ mol TA iken, en yüksek 0.93 μ mol TA ile 36 KZ 13 nolu klondan elde edilmiştir. Toplam fenolik madde miktarı ortalama olarak Iğdır’da 423.18 mg/L, Tuzluca’da 335.43 mg/L, Kağızman’da 495.22 mg/L iken, en yüksek 670.89 mg/L ile 36 KZ 13 nolu klonda saptanmıştır. Toplam şeker (glikoz+fruktoz) miktarı en yüksek 6.60 g/100 g ile 76 TU 17 nolu klonda bulunmuştur. C vitamini miktarı ise en yüksek 13.23 mg/100 ml ile 76 ID 11 nolu klonda tespit edilmiştir. ISSR yöntemi ile yapılan moleküler çalışmalar sonucunda 135 bant elde edilmiş, 99 bant polimorfik özellik göstermiştir. Polimorfizm oranı %73.33 olarak saptanmıştır. Moleküler farklılıkları veren dendrogramda benzerlik indeksi 0.75 ile 1.00 arasında olup ortalama 0.88 olarak saptanmıştır. Iğdır, Tuzluca ve Kağızman lokasyonlarından seçilen ümitvar Şalak klonları aşı ile çoğaltılarak Iğdır Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezinin bahçesine dikilmiş olup, araştırma Seleksiyon 2 aşaması ile sürdürülecektir.