Bu çalışma Aydın Sancağı’na bağlı Tire Kazası’nın, XV. yüzyılın sonu ve XVI.
yüzyılın ilk yarısına ışık tutmakta; nüfus hareketleri ve tarımsal faaliyetleri konusunda
bilgi vermektedir. Bu incelemeyi yaparken başvurduğumuz ana kaynak tapu tahrir
defterleridir. Tapu tahrir defterlerinin incelenmesiyle, Osmanlı Devleti’nin tımar
sistemini uyguladığı yörelerin sosyal, ekonomik ve kültürel tarihi konularına ışık
tutulmaktadır. Bugün İzmir’e bağlı bir ilçe olan Tire’nin hangi çağda ve kimler
tarafından kurulduğu bilinmemekle birlikte M.Ö. 2 bin yılına kadar uzanan tarihi vardır.
Aydınoğulları Beyliğinin başkentliğini de yapmış olan Tire, 1390 yılında Osmanlı
egemenliğine girmiş ve Aydın Sancağı’nın merkezi olmuştur. Tire’nin idari bakımdan
sahip olduğu bu özellik XIX. yüzyıla kadar devam etmiştir. Tire, gerek sahip olduğu
coğrafi özellikler gerekse içinde barındırdığı tarihi ve kültürel zenginlik dolayısıyla Ege
Bölgesi’nin önemli yerleşim yerlerinden biridir.
Tahrir defterlerine göre, 1478 yılında Tire kaza merkezinde 26 mahalle
bulunmaktadır. Bu tarihte kaza genelinde köy sayısı ise 80’dir. 1512 yılına gelindiğinde
nüfusun artmasına bağlı olarak mahalle sayısı 36’ya, köy sayısı ise 99’a ulaşmıştır. 1478
ile 1512 yılları arasında Tire’nin nüfusu hem şehirde hem de köylerde büyük oranda
artmıştır. 1529 yılında ise tam tersine nüfusun azalmaya başladığı görülür. Nitekim bu
tarihte Tire’de 33 mahalle kaydedilmişken köy sayısı 100 olmuştur. Her ne kadar köy
sayısı azalmamış olsa da köylerdeki nüfus önemli miktarda azalmıştır. Diğer Osmanlı
kazalarının pek çoğunda da olduğu gibi Tire Kazası’nın nüfusunun büyük çoğunluğu da
kırsal alanda yaşamaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayandığı için kırsal nüfus, şehir nüfusuna oranla her zaman daha fazla
bulunuyordu. Topraklarının önemli bir kısmı padişah ve şehzade hassına ayrılmış olan
Tire de incelediğimiz dönem içinde halk geçimini büyük oranda tarım ve hayvancılıktan
sağlamaktadır.
This work sheds light on Tire district of Aydın Sancağı in the end of 15th and the first half of 16th centuries; it gives information on population movements and agricultural activities. The main source that I used while doing this analysis was cadastral record books. With the analysis of Cadestral Record Books, one can provide with important contributions to subjects of social, economic, and cultural history of the districts that the Ottoman State applied manorial system to. Although it is unknown when Tire, which is today a county of Izmir , was first established and by whom, it goes back in history down to 2.000 BC. Tire, which was once the capital of Aydınoğulları Beyliği, came under the domination of Ottomans in the year of 1390 and became the center of Aydın Sancağı. Tire continued to hold this merit of administrative uniqueness until the 19th century. Thanks to its geographical location as well as historical and social richness it has, Tire is one of the most important settlements of Aegean Region. According to cadastral records, there were twenty six neighborhoods in the center of Tire district in the year 1478. During the same period of time, the number of villages throughout the district was eighty. As a result of population growth in 1512, the number of neighborhood and villages increased to thirty six and ninety nine respectively. The population of Tire between the years 1478 and 1512 increased both in town and villages to a large extent. As to the year 1529, we see that the population starts to decrease. As a matter of fact, while thirty three neighborhoods were recorded in Tire during this period of time, the number of villages became a hundred. Although there was no decrease in the number of villages, the population in the villages decreased substantially. Just like in other Ottoman districts, most of the population of Tire district would live in rural area. As a result of the fact that the economy of the Ottoman Empire was depending on agriculture and stockbreeding, rural population was always higher than urban population. People in Tire, a significant part of whose lands were assigned to the sultan and prince, would earn a livelihood from agriculture and stockbreeding during the period of time that we analyzed.
