Yığma Minarelerin Deprem Davranışına Yükleme Yönünün Etkisi: Aksaray Zafer Camisi Minaresi Örneği

Abstract

Dini mimarinin önemli bir unsuru olan minarelere, İslam kültüründe sadece camilerde değil; medrese, türbe gibi yapılarda rastlamak mümkündür. Başlangıçta özel bir mimari forma bağlı kalmadan inşa edilmeye başlanan minareler, değişik bölge ve kültürlerde birbirinden farklı biçimlerde genellikle taş, tuğla ve ahşaptan inşa edilmiştir. Bu çalışmanın temel amacını, üzerinde kapı boşluğu bulunan ve eksenel simetrik olmayan yığma minareler için, deprem uygulama kritik ekseninin tespit edilebilmesi oluşturmaktadır. Bunun için, teknik literatürden Aksaray il merkezinde bulunan ve yığma taşıyıcı sistemli Zafer Camisi minaresi seçilmiştir. Seçilen söz konusu minareye, Türkiye'de yakın zamanda meydana gelen ve birçok can kaybının yaşandığı 1999 Düzce, 2011 Van ve 2023 Kahramanmaraş Depremleri, 0°'den başlamak üzere (x-ekseni), 15'er derecelik artışlarla, 180°'ye kadar etki ettirilmiştir. Çalışma sonucunda, ilgili minarenin söz konusu depremler altındaki tepe deplamanlarına bağlı olarak kritik eksenleri ve kritik gerilme değerlerinin oluştuğu bölgeler elde edilmiştir. Minare, Van depremi altında "Kontrollü Hasar" bölgesinde, Düzce depremi altında "Göçme Öncesi" ve Kahramanmaraş depremi altında ise, "Göçme Öncesi" bölgenin de ötesine geçmektedir. Bundan başka, deprem karakteristiğine bağlı olarak, tasarım aşamasında kullanılmak üzere, söz konusu yığma minare için kritik eksen olarak kapı boşluğunun tam ortasından geçen eksen (x-ekseni) veya bu eksene tam dik olan eksen (y-ekseni) belirlenmiştir.

Minarets, an important element of religious architecture, are used not only in mosques in Islamic culture, it is possible to come across these structures such as in madrasahs and mausoleums. Minarets, which were initially built without adhering to a specific architectural form, were generally built of stone, brick and wood in different forms in different regions and cultures. The main purpose of this study is to determine the critical axis of earthquake application for masonry minarets that have a door spaces and are not axisymmetric. For this, the minaret of the Zafer Mosque, located in the city center of Aksaray and with a masonry load carrying system, was selected from the technical literature. The 1999 Düzce, 2011 Van and 2023 Kahramanmaraş Earthquakes, which occurred recently in Turkey and caused many casualties, started from 0° (x-axis), in 15-degree increments, up to 180° has been applied. As a result of this study, the critical axes of the cited minaret and the regions where critical stress values occur, depending on the peak displacements under the cited earthquakes were obtained. The minaret goes under the "Controlled Damage" region under Van earthquake, the "Pre-Collapse" region under the Düzce earthquake, and beyond the "Pre-Collapse" region under the Kahramanmaraş earthquake. Furthermore, depending on the earthquake characteristics, the axis passing through the middle of the door (x-axis) or the axis exactly perpendicular to this axis (y-axis) was determined as the critical axis for the cited masonry minaret to be used in the design phase.