Cevdet Ametov'un Erılğanlar Açqanda Adlı Eserinin Dil ve Üslûp İncelemesi

Abstract

Tarihsel süreçte birçok farklı kültür ve medeniyete ev sahipliği yapan Kırım yarımadası özellikle Altın Ordu Devleti ve Kırım Hanlığı döneminde önemli bir bölge haline gelmiştir. Ana dili Türkçe olan ve yarımadanın asıl unsurunu oluşturan Kırım Tatarları, edebî eserlerini Kırım Tatar Türkçesiyle oluşturmuşlardır. Oluşturulan bu eserlerden biri de bu teze konu olan Cevdet Ametov’un Erılğanlar Açqanda adlı hikâye kitabıdır. Kiril alfabesiyle yazılan Erılğanlar Açqanda adlı hikâye kitabı çeviri yazı kullanılarak Latin alfabesine aktarılmıştır. Elde edilen dil malzemesinin ses ve şekil özellikleri belirlenmiş, hikâyelerde kullanılan edebî sanatların tespit edilmiş ve kelime sıklık analizleri yapılarak bunların yazarın üslûbuna etkisi incelenmiştir. Bunlara ek olarak eserin söz varlığını ortaya koymak amacıyla dizin ve sözlük oluşturulmuş, ayrıca teze konu olan hikâyelerin Türkiye Türkçesine aktarımı da yapılarak çalışmaya eklenmiştir. Yapılan ses ve şekil incelemesi sonucunda yazar, Erılğanlar Açqanda adlı hikâye kitabında Kırım Tatar Türkçesi edebî diline büyük oranda sadık kalmıştır. Hikâyelerde ağızlara ait söyleyişlere az da olsa rastlanmıştır. Bunula birlikte incelen hikâyelerde Oğuz Türkçesine ait unsurlar tespit edilmiştir. Yazarın teşbih ve istiare sanatını çok kullanması, sözcük seçiminde İkinci Dünya Savaşı’nın oldukça etkili olması, aile ve okul hayatıyla ilgili adlara sık yer vermesi üslûpla ilgili dikkat çekici özelliklerdir. Hikâyelerdeki kelimeler, türleri ve kullanım sıklıkları bakımından değerlendirilmiş, en çok kullanılan kelimelerin isim ve fiil türündeki kelimeler olduğu tespit edilmiştir. İsimlerde kullanım sıklığı en fazla olan ana, kün ve ev kelimeleri olurken fiillerde ise ol-, de-, kel- kelimeleri en fazla kullanılan kelimeler olmuştur. Kelimeler köken bakımından değerlendirildiğinde hikâyelerdeki alıntı kelimelerin çoğunu Arapça ve Farsça kökenli sözcükler oluşturmaktadır. Rusçadan alıntılanan kelime sayısı da oldukça fazladır.

The Crimean peninsula, which hosted many different cultures and civilizations in the historical process, became an important region especially during the Golden Army State and the Crimean Khanate. Crimean Tatars, whose mother tongue is Turkish and who constitute the main element of the peninsula, have created their literary works in Crimean Tatar Turkish. One of these works is Cevdet Ametov's story book Erılğanlar Açqanda, which is the subject of this thesis. The story book titled Erılğanlar Açqanda, which was written in Cyrillic alphabet, was transferred to Latin alphabet using translation script. The sound and shape features of the language material obtained were determined, the literary arts used in the stories were determined and their effect on the author's style was analyzed by analyzing the word frequency. In addition to these, an index and a dictionary were created in order to reveal the vocabulary of the work, and the stories subject to the thesis were also translated into Turkey Turkish and added to the study. As a result of the sound and form analysis, the author remained faithful to the literary language of Crimean Tatar Turkish to a great extent in the story book Erılğanlar Açqanda. In the stories, dialectal expressions were encountered to a small extent. In addition, elements of Oghuz Turkish were identified in the stories analyzed. The author's use of simile and metaphor, the fact that the Second World War was very effective in the choice of words, and the frequent use of names related to family and school life are remarkable features of the style. The words in the stories were evaluated in terms of their types and frequency of use, and it was determined that the most commonly used words were nouns and verbs. The words with the highest frequency of use in nouns are ana, kün and evi, while the words ol-, de-, kel- are the most frequently used words in verbs. When the words are evaluated in terms of origin, most of the quoted words in the stories are of Arabic and Persian origin. The number of words borrowed from Russian is also quite high.