Türkiye Türkçesi Ağızlarında Pekiştirme

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye Türkçesi ağızlarında kelime tabanlarında ses olaylarına bağlı pekiştirme amaçlı genişlemeler, ekler ve ek genişlemesi yoluyla yapılan pekiştirmelerin incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışma, Türkiye genelinde araştırmacılar tarafından geçmişten bugüne kadar derlenip ilgili eserlerde yer alan dil incelemesi, metin ve sözlük kısımlarının oluşturulan literatür çerçevesinde ele alınması ile yapılandırılmıştır. Araştırmanın temel amacı, Türkiye Türkçesi ağızlarında kelime tabanlarında ses olaylarına bağlı genişlemeleri, eklerle ve ek genişlemesi yoluyla yapılan pekiştirmelerin hangi şekillerde ortaya çıktığını, kurallarını, ağız bölgelerine göre benzerliklerini ve farklılıklarını tespit etmektir. Bu kapsamda kelime sonunda ünlü-ünsüz türemeleri; ünsüz ikizleşmesi; ön hece türemesi, kelime sonunda meydana gelen hece türemesi; çekim ve yapım ekleri gibi gramer unsurları ile yapılan pekiştirmeler, pekiştirme amaçlı fiilimsi genişlemeleri ve bu eklerde görülen genişlemelerin ağız bölgelerine göre karşılaştırılmaları yapılmış ve bir anlatım yolu olan bu dil zenginliğinin ağızlardaki kullanım şekilleri belirlenmiştir. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki kelime tabanında ses olayına bağlı pekiştirmeler ile ek ve ek genişlemesi yoluyla gerçekleşen pekiştirmeler üzerine yapılan bu araştırma, idari ve siyasi bağlamda Türkiye Cumhuriyeti Devleti toprakları ile sınırlı tutulmuştur. Pekiştirme türleri, bir araştırma konusu olarak kelime tabanlarında ses olaylarına bağlı genişlemeler, çekim ekleri, çekim eki genişlemelerine bağlı pekiştirmeler, yapım ekleri ile yapılan pekiştirmeler, fiilimsi eklerinin genişlemesine bağlı pekiştirmeler yönünden değerlendirilmiştir. Araştırmada doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Bulgular kısmında betimsel analizler yapılarak elde edilen sonuçlar ayrıca görselleştirmiştir. Kelime tabanlarında meydana gelen pekiştirmeler veri çeşitliği bakımından Batı grubunda yoğunlaşmış durumdadır. Bu çeşitliliğin temel sebebi Batı grubunun diğer ana ağız gruplarına göre geniş alana sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Veri çeşitliliği diğer gruplara göre Batı grubu ağızlarında da çekim ve yapım ekleriyle yapılan pekiştirmelerde kendini göstermektedir. Pekiştirme anlam olayı, art zamanlı tarihsel süreçlerin eş zamanlı yansıması olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum gerek kelime tabanında ses olayına bağlı meydana gelen genişlemelerde gerek çekim ve yapım ekine dayalı genişlemelerde gerekse eylemsi eklerinin genişletilmesiyle yapılan pekiştirmelerde tespit edilmiştir.

This study aims to examine the intensification of word bases in the dialects of Türkiye Turkish dialects by means of phonetic events, affixes and affix extension. The study is structured by analyzing the language analysis, text and dictionary sections compiled by researchers across Türkiye from past to present and included in the relevant works within the framework of the literature. The main objective of the research is to identify the forms, rules, similarities, and differences of extensions related to phonetic events in the word bases, as well as intensifications made through affixes and affix extensions, across different dialect regions in Türkiye. In this context, vowel-consonant derivations at the end of the word, consonant twinning, pre-syllable derivations, syllable derivations at the end of the word, intensification made with grammatical elements such as inflectional and constructional affixes, verb-phoneme expansions for intensification purposes and the extensions seen in these affixes were compared according to the dialect regions and the usage patterns of this language richness, which is a way of expression, in the dialects were determined. This research on intensifiers related to phonetic events in word bases and intensifiers through affixes and affix extensions in Turkish dialects is limited to the territories of the Republic of Türkiye in an administrative and political context. The intensification types were evaluated in terms of extensions related to phonetic events in word bases, intensifications with inflectional affixes, extensions based on inflectional affix intensification, intensifications with derivational affixes, and intensifications based on the extension of verbal affixes. The document analysis method was used in the research. In the findings section, descriptive analyses were conducted and the obtained results were also visualized. Intensifications occurring in word bases are concentrated in the Western group in terms of data variety. The main reason for this diversity is the wider area covered by the Western group compared to other main dialect groups. The data variety also manifests itself in the intensifications made with inflectional and derivational affixes in the Western group dialects compared to other groups. The intensification semantic phenomenon emerges as a simultaneous reflection of diachronic historical processes. This situation has been identified in extensions related to phonetic events in word bases, extensions based on inflectional and derivational affixes, and intensifications made with the extension of verbal affixes.