Arşiv Kaynaklarına Göre Tokat İlinin Kentsel Gelişim Sürecinde Koruma ve Onarım Uygulamaları

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı devletindeki imar faaliyetleri kapsamında, Tokat’taki onarım süreçlerindeki işleyiş ve Cumhuriyet dönemi sonrası onarım faaliyetleri araştırılmıştır. Tokat’ın bu konu kapsamında seçilmesindeki en önemli neden şimdiye kadar Tokat’taki eserlerin onarım faaliyetlerinin çalışılmamış olmasıdır. Çalışmada arşivlerden temin edilen onarım belgeleri değerlendirilerek yorumlanmıştır. Buradan hareketle taşra teşkilatında bu sürecin işleyiş mekanizması ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bayezid döneminde (1398) Osmanlı hakimiyetine giren Tokat, bulunduğu konumu ve ticaret hayatı yönüyle önemli bir merkez konumdadır. Aynı zamanda etnik yapısı nedeniyle de farklı türde eserleri bünyesinde bulundurmaktadır. Çalışmada çeşitli arşiv kayıtlarından yararlanılmıştır. Bunlar Cumhurbaşkanlığı Osmanlı arşivi, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve Özel Arşivlerden Hasan Erdem Arşivi ve Ali Saim Ülgen Arşivi’dir. Bunların dışında şer’iyye sicillerindeki kayıtlar ve onarım kitabeleri de çalışmaya önemli katkılar sağlamıştır. Bütün bu kaynaklardan elde edilen bilgiler doğrultusunda onarımlarda onarım süreçleri; talep, talebin kabul edilmesi, birinci keşfin yapılması, yerinde inceleme ile hasarın belirlenmesi, maliyetin çıkarılması ve bu aşamada maddi kaynak, işçi ve malzemelerin tayini yapılırken, onarımın bitiminin ardından ikinci keşif süreci gibi işlemlerin sıralandığı görülmektedir. Keşif belgelerinde; mimar, mühendis, marangoz ustası, inşaat ustası gibi meslek unvanlarını belirten imzalar bulunduğu görülmüştür. Onarım organizasyonundaki bu süreçler Cumhuriyetin erken dönemlerinde de benzer şekilde devam etmiştir. Bu dönemde eser koruma politikaları eserlerin onarılması ve korunmasındaki en önemli kısmı oluşturmaktadır. Günümüzde restorasyon geçirecek eserlerin rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri çıkarılarak onarım süreçleri gerçekleştirilmektedir. Sorunları tespit edilen eserlerin bağlı bulunduğu kişi ya da kurumlar vasıtasıyla talepleri oluşturulmakta ve Kültür Varlıkları Koruma Kurullarının denetimi ve onayı ile onarım süreci sürdürülüp tamamlanmaktadır.

This study examines the repair processes in Tokat within the context of construction activities in the Ottoman state, as well as the repair activities that took place after the Republic period. The primary rationale for selecting Tokat as the site of interest pertains to the absence of prior repair projects on the structures located therein. The analysis was conducted by assessing the archival repair records. An attempt has been made to elucidate the operational mechanism of this process. During the Bayezid period in 1398, Tokat was incorporated into the Ottoman Empire. Due to its strategic location and active trade, the city holds significant importance. Additionally, the diverse ethnic composition of the region has contributed to the creation of various cultural artefacts. Various archival documents were used for the research. The aforementioned archives include the President's Ottoman Archive, the General Directorate of Foundations, the Sivas Regional Council for the Protection of Cultural Assets, the Tokat Foundation Regional Directorate, the Hasan Erdem Archive from Special Archives, and the Ali Saim Ülgen Archive. Furthermore, the documents and maintenance manuals housed in the Sher'iyye archives made a substantial contribution to the project. Based on the information gathered from various sources, it appears that the repair procedures involve several stages including the initial request, acceptance of the demand, first discovery, on-site inspection to determine the extent of damage, cost estimation, and allocation of material resources, workers, and materials. Following the completion of repairs, a second discovery process is typically initiated. The discovered documents were observed to bear signatures denoting professional titles, including architect, engineer, master carpenter, and master builder. The procedures involved in the management of repairs within the organisation continued in a similar way during the initial stages of the Republic. During this time, protection procedures for works of art represent a crucial aspect of their restoration and preservation. Currently, repair procedures involve the implementation of release, restoration, and reinstatement projects for works that are undergoing restoration. The requests are formed by individuals or institutions associated with the identified works, and the process of repairs is subsequently carried out under the oversight and authorization of the Cultural Assets Conservation Committees.