Sovyet Sonrası Türkdilli Alanda Ulus İnşasının Yapıcı Unsuru Olarak Tarih: Azerbaycan Ve Kazakistan

Abstract

Ulus-devlet yapılanmalarında yönetimler tarafından toplumun aidiyet ve algı şemalarını şekillendirmede başvurulan önemli unsurlardan birisi de tarih olmuştur. Üç yüz yıla yakın Rus tesiri altında yaşamak zorunda kalan Türk Asya halkları tarih, kültür ve kimlik müdahaleleri ile karşı karşıya kalmışlardır. Çarlık Rusyası hâkimiyeti altında Türk Asya halkları, üst kimlik olarak Türk kimliğine bağlı alt kimliklerinde milli mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Çarlık Rusyası’nın dağılması ile oluşan yönetim boşluğunu milli hükümetlerle doldurma girişimleri Azerbaycan’da Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918-1920), Kazakistan’da Alaş Orda Hükümeti (1917-1920) olarak karşımıza çıkmaktadır. Sovyetler Birliği’nin kurulması ve gücü eline alması neticesinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerine dönüşen Azerbaycan ve Kazakistan’da alt kimlikler teritoryal milliyetçilikler düzleminde belirlenirken, üst kimliklerin Sovyet insanına (Homo Sovieticus) dönüşmesine çaba harcanmıştır. Sovyet yönetimi tarafından uygulanan teritoryal kimlik inşası bağımsızlık döneminde teritoryal ulus-devlet modeline evrilmiştir. Bağımsızlık döneminde teritoryal ulus-devlet modeli, Azerbaycan ve Kazakistan’da Sovyet tarih yazımının yerine milli tarih yazımı yerleştirilerek uygulamaya konulmuştur. Bu süreç, tarihin toplumsal alanda insanların duyu organlarına ve bilinçaltlarına hitap eden gereçlerle yansıtılması yönünde ilerlemiştir. Böylece milli kimliğin kuvvetlendirilmesi için tarihin toplumda inşası bir gereklilik olarak karşımıza çıkmıştır.

History has been one of the important elements used by the governments in the nation-state structures to shape the societies' sense of belonging and perception. The Turkish Asian peoples, who had to live under the influence of Russian for nearly three hundred years, faced history, culture and identity interventions. Under the domination of Tsarist Russia, the Turkish Asian peoples maintained their national struggle with their sub-identities under Turkish identity as upper identity. With the collapse of Tsarist Russia, attempts to fill the administrative gap with the national governments appear as the People's Republic of Azerbaijan (1918-1920) and the Alash Horda Government (1917-1920). In Azerbaijan and Kazakhstan, which were transformed into Soviet Socialist Republics as a result of the establishment of the Soviet Union and taking power, sub-identities were determined on the basis of territorial nationalism, while efforts were made to transform the upper identities into Soviet people (Homo Sovieticus). The territorial identity structure implemented by the Soviet administration has evolved into a territorial nation-state model in the period of independence. During the period of independence the territorial nation-state model, national historiography was established into practice instead of the Soviet historiography in the Azerbaijan and Kazakhstan. This process has proceeded to reflect history in the social sphere with the means of addressing the senses and subconscious of people. Thus, in order to strengthen national identity, the construction of history in society has emerged as a necessity.