Ayntâbî’nin Tercüme-İ Tibyan Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi

Abstract

Abstract The Commentary of Terceme-i Tibyan was written by Muhammed b. Hamza el-Ayntabi ed-Debbağ, who was also known as Tefsîrî Mehmet Efendi, upon the will of Sultan IV. Mehmed. The Sultan wanted Ayntâbî to translate Koran, the original of which is in Arabic, into Turkish and explain the secrets, unique truths, metaphors and graceful examples of it. After Ayntabi wrote the Commentary, he presented it to the Sultan and the people. We realized that some of the commentaries of Terceme-i Tibyan in our library were recorded in the name of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud. We also came across that in some bibliography sources, the commentary of Tercüme-i Tibyan was recorded among the Works of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud. We determined that the commentaries of Terceme-i Tibyan which was recorded in the name of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud in our libraries was actually the commentary of Terceme-i Tibyan which belonged to Muhammed b. Hamza el-Ayntâbî ed-Debbağ. We determined that in the bibliography sources, this commentary was recorded among the works of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud by mistake, in fact its author was Muhammed b. Hamza el-Ayntâbî ed-Debbağ. Although Ayntâbî was considered as Hanafi according to İsmail Pasha from Bagdad, in our study, we made it clear that he was Shafii. Ayntabi wrote the commentary using the quotations from Begavi’s, Razi’s and Beydavi’s commentaries. He, when needed, used some other quotations, too. We also identified that this commentary wasn’t the translation of Hızır b. Abdurrahman el-Ezdi’s Tibyan commentary. In our study we evaluated resources of the commentary, the content and the method which Ayntabi followed while writing the commentary of Terceme-i Tibyan by giving information. The information about the writer of Terceme-i Tibyan and its interpreter was clarified. Besides, in our study we enlightened the position of this commentary /Terceme-i Tibyan in the Commentary Activities in the Ottoman Age.

Öz Terceme-i Tibyan Tefsiri, Padişah IV. Mehmed’in isteği üzerine Tefsîrî Mehmed Efendi lakabıyla meşhur, Muhammed b. Hamza el-Ayntâbî ed-Debbağ tarafından yazılmıştır. Padişah, Ayntâbî’den Arapça dil kaidelerine uygun olarak nâzil olan Kur’an-ı Kerim’i Türkçe’ye çevirerek, onun manasındaki gizlilikleri, eşsiz hakikatleri, istiare ve ince misalleri açıklamasını istemiştir. Ayntâbî de tefsirini yazdıktan sonra padişaha ve halkın istifadesine sunmuştur. Bazı bibliyografya kaynaklarında Terceme-i Tibyan tefsirinin Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud’un eserleri arasında kaydedilmesine rağmen, bu tefsirlerin, Muhammed b. Hamza el- Ayntâbî ed-Debbağ’a ait olan Terceme-i Tibyan tefsiri olduğunu tespit ettik. Ayntâbî’nin Bağdatlı İsmail Paşa tarafından Hanefi mezhebine mensup olduğu ifade edilmesine rağmen Şafii mezhebine mensup olduğunu ortaya koyduk. Ayntâbî’nin tefsirini, Begavî, Râzî ve Beydâvî’nin tefsirlerinden alıntılarla yazdığını, gerekli gördüğü yerlerde bu kaynaklardan başka eserlerden de alıntı yaptığını, bu tefsirin, Hızır b. Abdurrahman el-Ezdi’nin Tibyan tefsirinin tercemesi olmadığını tespit ettik. Tefsirin kaynakları, metodu ve muhtevası hakkında bilgi vererek Ayntâbî’nin yazmış olduğu bu tefsir ve müfessiri hakkındaki bilgiler tashih edilmiş, aynı zamanda Osmanlı Dönemi Tefsir Faaliyetleri içerisindeki doğru ve hak ettiği yeri alması hedeflenmiştir.