Cumhuriyet Döneminde Türkiye Mason Locaları ve Kapatılma Süreci (1923-1935)

Abstract

Mason kelimesinin anlamı “duvar ustası” anlamına gelen meslek örgütlenmesidir. Bu meslek grubu Masonluğun operatif dönemini oluşturmaktadır. 17. yüzyıl sonuna gelindiğinde ise Masonluk içerisine meslekten olmayanları da kabul ederek spekülatif döneme geçmeye başlamıştır. 1813 yılında İngiltere Birleşik Büyük Locası’nın kurumasıyla da evrensel Masonluk oluşturulmuştur. Masonluk Osmanlı Devleti’nde 1700’lü yıllardan itibaren görülmektedir. Hükümdar dahil birçok devlet adamını Mason locaları içerisinde görmekteyiz. Ancak bu durum Masonluğun rahat bir şekilde yayılma imkanına sahip olduğu anlamına gelmemelidir. Özellikle II. Abdülhamit döneminde sıkı bir şekilde kontrol altında tutulmaya çalışılmışlardır. Bu nedenle Türkiye Masonluğu Anadolu topraklarından ziyade Abdülhamit’in etki alanının daha dar olduğu Makedonya bölgesinde gelişme imkanı bulmuştur. İttihatçıların çoğu Makedonya bölgesinde özellikle Selanik Mason locaları içinde yer alarak hızlı teşkilatlanma imkanına sahip olmuşlardır. Masonlar bunun sayesinde yeni devletin kadrolarında yer bulma imkanına sahip olmuşlardır. Bu gelişime paralel olarak Türkiye’de milli Masonluk da kurulma sürecine girmiş ve 1909 yılında Türkiye Yüksek Şurası ile Türkiye Büyük Maşrıkı’nın kurulmasıyla süreç tamamlanmıştır. Masonlar toplumsal faaliyetlerde de bulunmuş, özellikle yardım konusunda etkin olmaya çalışmışlardır. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde Masonluğun gelişiminin yavaşlamaya başladığı görülmektedir. Yıllık açılan loca sayısı Osmanlı Dönemi’ne göre azalmaya başlamıştır. Bunun sebepleri arasında localar içerisindeki çekişmelerin artması ve Rıza Tevfik aracılığıyla siyasetin Masonluğa sirayet etmesi görülmektedir. Aynı zamanda Mahmut Esat Bozkurt ve Recep Peker’in propagandaları da gelişmeye çalışan Masonluğu olumsuz yönde etkilemiştir. Özellikle 1930’lu yıllara gelindiğinde sadece Türkiye’de değil Avrupa’da bir Mason aleyhtarlığı söz konusuydu. Birçok yerde Masonluk yasaklanmaya başlamıştı. Türkiye de bu sert havanın dışında kalamamış ve Mason Localarının faaliyetlerine 1935 yılında son verilmiştir.

,Mason which means “stonework master” is a occupational organisation. This organisation consists the operative period of Masons. Masonry, entered the speculative period at the end of the seventeenth century by accepting people out of the occupation. Universal Masonry was constituted with the establishing of United Grand Lodge of England in 1813. Masonry occurred in Ottoman Empire from 1700’s. Many statesman including the Sultan were in the Masonry lodges. However, it does not mean that Masonry had a convenient expanding opportunity. Especially during the Abdülhamit II era, Masonry was tried to brought under a tight control. Because of this, Turkish Masonry has found improvement opportunity in Macedonian region, where Abdülhamit’s impact was weak rather than Anatolian region. Most of the Union and Progress members were able to find the opportunity to organize by getting involved in the lodges of Macedonian especially lodges of Thessaloniki. Due to this, they were able to find places at the new governmental positions. In Turkey, National Masonry entered the establishment period in parallel with this and in 1909 this process was completed with the foundation of the High Council of Turkey and Grand Orient Lodge of Turkey. Turkish Masons got involved in social and philanthropic activities. In the Republic of Turkey period, the improvement of Turkish Masonry started to slow down. Compared to the Ottoman Era in the Republic of Turkey period, number of lodges which opened annually decreased. Increasing dispute between the lodges and enuring’s of the politics on the Masonry via Rıza Tevfik, are considered as reasons for this. At the same time, Mahmud Esat Bozkurt and Recep Peker’s propagandas affected the improvement of Masonry in a negative way. Especially in the 1930’s, there was a strong opposition against Masonry not only in Turkey but also in Europe. In a lot of places, Masonry became forbidden. Also in Turkey, activities of the Masonry Lodges terminated in 1935.