M. Pavet de Courteılle’nin ‘’Dıctıonnaıre Turk‐Orıental’’ Adlı Sözlüğünün Türkiye Türkçesine Çevirisi ve Leksikolojik İncelemesi

Abstract

Çağatay Türkçesi, sözlükçülük geleneği ile diğer Tarihî Türk Lehçeleri arasında farklı bir yere sahiptir. Nevâyî sonrasında vücuda gelmeye başlayan bu sözlükler, çok farklı coğrafyalarda , çok farklı dillerde kaleme alınmıştır. Çağatay sözlükcülüğüne hizmet eden Borovkov, Vambéry Armin, V. V. Veliaminof‐Zernof, Radlof gibi yabancı Türkologlar Türk diline önemli eserler kazandırmışlardır. Çağataycaya ait bir diğer eser ise Pavet de Courteille’ye ait ‘’Dictionaire Türk Oriantal’’adlı sözlüktür. Eserde 13 sayfalık bir önsözden sonra yer alan asıl sözlük bölümü, 560 sayfadır. Madde başları Arap harfleriyledir. Kimi maddelerde yer alan örnek beyit ve ve mensur parçaların cevirisi de verilmiştir. 1870 yıllarının bilgileri dahilinde M. Pavet De Courteille tarafından çoğunluğu Çağatay Türkçesi eserleri esas alınarak hazırlanıp Paris’te yayınlanmış olan sözlük, Türkolojinin önemli danışma kaynaklarından biridir. Bu çalışmada, kütüphanelerde dahi az bulunan ve şimdiye kadar Türkçeye kazandırılmamış olan bu eserin aktarımı ve leksikolojik dil incelemesi yapılmıştır. Arap harfli madde başları ve onlara verilen örnek metinler Latin yazısına transliterasyon edilerek kelimelerin anlamları karşılarında verilmiştir. Sözlükte kelime karşılıkları Fransızca olarak verilmiştir. Bu Fransızca karşılıklar sözlük desteği ile örneklendirilmeleriyle birlikte Latin alfabesi sıralamasıyla verilmiştir.

Chagatai Turkish has a different place among other Historical Turkish Dialects with its lexiocography tradition. These dictionaries which started to appear after Nevai are penned in very different languages in very different geographies. Foreign Turcologists like Borovkov, Vambery Armin, V. V. Veliaminof- Zernof, Radlof who serve Chagatai lexiocography have contributed important works into Turkish language. Another work belonging to Chagatai is a dictionary called ‘‘Dictionaire Türk Oriantal’’ by Pavet de Courteille. In that work, main dictionary which appears after 13 pages preface is 560 pages. Lexical entries are in Arabic alphabet. Translation of sample verses and parts which appear in some entries have also provided. Within the knowledge of 1870s, mostly on the basis of Chagatai Turkish works prepared by M. Pavet de Courteille, the dictionary is one of the important reference book of Turcology published in Paris. In this study, rare found in libraries and having not been translated into Turkish so far, the transfer and lexiocological anaylsing of this work have been made. Lexical entries with Arabic alphabet and their given sample texts are transliterated into Latin language and their lexical meanings are given across them. In the dictionary words meanings are given in French. These French meanings are given in Latin alphabet order with the sampling by dictionary support.