Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adları

Abstract

Her milletin kendine özgü bir kavram ve dil içi dünya görüşü vardır. Renk adlandırmaları, bu dünyanın küçük ancak anlamlı ve gerekli bir parçasıdır. Türkçe renkler yönünden zengin bir dil olmakla birlikte bu zenginlik nitelik ve nicelik olarak ortaya konulamamış ve gereği gibi değerlendirilememiştir. Ayrıca edebiyat, sosyoloji ve sanatın inceleme alanına giren renk kavramı ülke, coğrafya, iklim, yaşam tarzı, ekonomi, siyaset, düşünce ve inanç boyutunda toplumdan topluma farklılık göstermektedir. Son derece zengin, canlı, yaratıcı ve çeşitlilik gösteren bir renk kültürüne sahip olan Türkçede kültür ve medeniyet bağlamında renk kavramı da zamana bağlı olarak değişime uğramıştır. Bu bağlamda, Türk tarihinin ilk yazılı kaynaklarından başlayıp sırasıyla Orhon Türkçesi, Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi ve son olarak Eski Anadolu Türkçesi dönemlerini ele alan ve bu dönemlerdeki renk ad ve kavramlarının tespitine dayanan bu çalışma; Tarihî Türk lehçeleri alanında renk ad ve kavramlarıyla ilgili derli toplu sözlük niteliğinde bir çalışma ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmaya 161 eser kaynaklık etmektedir. Tarihî Türk lehçelerine ait eserlerde renk kavramları tarama ve fişleme yoluyla tespit edilerek bu kavramlar, alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Ayrıca renk kavramlarının tanıklarına da yer verilmiştir.

Every nation has its unique concept and intralingual world view. Colour naming is a small but meaningful and an essential part of this world.As well as Turkish being a rich language in terms of colours, this richness could not be put forward in terms of quantity and quality and evaluated as required. The concept of colour, that takes place in the scope of literature, sociology and art, differs from a society to another on the subjects of climate, life-style, economy, politics, thought and belief. The rich, vivid, creative and variable concept of colour in Turkish language has been subjected to many changings in the course of time by the context of culture and civilization. Within this context, this study starting from the first written sources of Turish history such as Orhon Turkish, Uyghur Turkish, Karakhanid Turkish, Khorezm-Altın Ordu Turkish, Kipchak Turkish, Chagatai Turkish respectively and lastly approaching the eras of Old Anatolian Turkish and based on identifying the names and concepts in these eras, aims to put forward a study with the characteristics of an ordered dictionary about colour names and concepts. 158 works provide resource for this study.Colour concepts have been identified by scanning and tagging and these concepts have been arranged in an alphabetical order.Besides, the witnesses of colour concepts have been given place.