Doğal dillerin genel dizgesi içinde küme daraltma ve küme
donatma işlevini üstlenen niteleme olgusu ad öbekleri ve yan
tümceler olmak üzere iki temel grupta toplanmaktadır. Küme
daraltma işlemi, bir kavramın gönderme yaptığı kümedeki üye
sayısını belli bir niteliğe dayanarak azaltma yoluyla gerçekleşir.
Küme donatma işlevinde ise verilmiş bir kavramın küme boyutları
aynen korunur, ancak bu kavram bir takım ek nitelemelerle
donatılarak zenginleştirilir. Ad öbekleri, bir baş ad etrafında
(toplanan) birden fazla sözcükten kurulu, yargı bildirmeyen
belirtme öbekleridir. Türkçenin genel dizgesi içinde,
en yalın niteleme öbeği, sıfat ve addan oluşan sıfat tamlaması
öbeğidir. Sıfat ad tarafından ifade edilen bir varlığa (şeye)
özellik, nitelik ya da durum yükler. Sıfatlar adı nitelediğinde
niteleme sıfatı, eylemi nitelediğinde de durum belirteci olurlar.
Sıfat işlevli yantümceler ad öbeklerini niteleyen karmaşık
yapılardır ve genellikle -(y)An, -DIK (-DIğI), -mIş, ya da -
(y)AcAK (-EcEğİ) ortaç eklerinden birini alarak kurulur. Sıfat
işlevli yantümceler, tıpkı sıfatlar gibi, niteledikleri ad öbeklerinden
önce gelirler. Bu çalışmada, ad öbekleri ve yan tümcelerin
niteleme işlevlerini nasıl gerçekleştirdikleri tartışılmakta,
Tesnière’in Bağımsal Dilbilgisi Kuramı’nca geliştirilen ‘bağımsal
model’ çerçevesinde Türkçede nitelemenin yapısal özellikleri
saptanmaya çalışılmaktadır.
In the general system of the natural tongues, attribution, which
undertakes the function of cluster restriction and cluster equipment,
can be categorized in two main groups, namely, noun
phrases and subordinate clauses. The process of cluster restriction
is realized by way of the reduction of the number of elements in
the cluster, to which a concept has been attributed, based on a
certain characteristic. In the function of cluster equipment, the
dimensions of a given concept remain unchanged. However, this
concept can be enriched through a number additional attribution
to be equipped. Noun phrases are determinative phrases, which
report no judgement and which are constructed from more than
one word aggregated around a head noun. In the general sequence
of Turkish language, the simplest attributive phrase is the
adjective phrase made up of adjective and noun. An adjective ascribes
some property, quality or status to the entity denoted by a
noun. When adjectives attribute nouns, they become attributive
adjectives, and when they attribute the action they become adverbs
of manner. Relative clauses with adjectival function are
complicated structures which attribute noun phrases, and they
are generally constructed by taking participle suffixes like -(y)An, -
DIK (-DIğI), mIş, or -(y)AcAK (-EcEğİ). Relative clauses precede
the noun phrase they modify, in the same way that adjectives
precede the noun they modify. In this study an argument has
been made about how the attributive functions of noun phrases
and subordinating clauses are realized, and the structural characteristics
of attribution in Turkish in the context of dependency
model (dependency tree) developed by Tesnière’s Dependency
Grammar Theory have been investigated.
