Türkmen Türkçesinde Fiillerin İstemi

Abstract

Bu çalışmada Türkmen Türkçesi fiilerinin istem bilgisi ele alınmıştır. İstem sözlüksel unsurların özellikle fiillerin söz dizimsel ve anlam bilimsel çevresini belirleme gücüdür. Her fiil farklı istem bilgisine sahiptir; fakat her birinin kesin, değişmeyen tek bir istem bilgisi yoktur. Fiillerin istemi çatı kategorisine veya fiillerin sözlüksel anlamına göre değişiklik gösterebilir. Bu çalışmada, Türkmen Türkçesi fiillerinin mantıksal ve söz dizimsel istem bilgisini tespit etmek amaçlanmıştır. Fiilerin istem bilgisi incelenirken modern istem dil bilgisi kuramından hareket edilmiştir. Türkmen Türkçesi fiillerinin seçiminde Türkmenistan SSR İlimler Milli Akademiyası tarafından hazırlanan “Türkmen Diliniň Sözlügi (TDS, 1962)” dikkate alınmıştır. Bu sözlükte bulunan 2693 fiil istem bilgisi açısından incelenmiştir. Sözlükte çatı ekleriyle oluşturulan fiiller yeni bir anlam oluşturmadığı takdirde ayrı bir fiil olarak değerlendirilmemiştir. Fiillerin istem bilgisi sözlükteki anlam girişleri yardımıyla belirlenmiş ve sözlükte verilen örneklerden yararlanılmıştır. Fiillerin TDS’de örnek kullanımı bulunmayan fiiller, Türkmen Türkçesine ait çeşitli edebî türde eserlerden oluşan bir derlemden ya da internetten örneklendirilmiştir. Fiillerin istem bilgisi mantıksal ve söz dizimsel olmak üzere iki düzeyde incelenmiştir. Fiilerin farklı anlam değişkelerine ait istem yapıları farklı istem çerçevelerinde gösterilmiştir. Bir fiile özgü farklı istem çerçeveleri, onun farklı anlamlarının olduğunu, mantıksal ve söz dizimsel isteme göre anlam değişikliğine uğradığını gösterir. Fiillerin mantıksal ve söz dizimsel istem bilgisinin belirlenmesiyle Türkmen Türkçesinin muhtemel çekirdek cümle yapıları ortaya koyulmuştur.