Bu tez çalışması önemli bir yağ bitkisi olan kışlık kolza çeşitlerinde fosfor kullanım
etkinliğinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla sera koşullarında 10 farklı kolza
çeşidinde (Excalibur, Nelson, Vectra, Orkan, Triangel, TKK08-5, Oase, Elvis, Es Hydromel
ve Licord), üç farklı fosfor dozu (0, 50 ve 100 mg kg-1
) uygulanarak, deneme tesadüf
parselleri deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
Bitki kuru madde ağırlıkları, fosfor konsantrasyonları ve kaldırılan fosfor açısından tez
çalışmasının sonuçları değerlendirildiğinde yapılan istatistiksel analiz sonuçlarına göre,
çeşitler ve fosfor dozları arasında (p<0.001) istatistiksel olarak farklar önemli çeşit x doz
interaksiyonu ise önemsiz olarak bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre en düşük gövde
kuru madde miktarı 2.33 g saksı-1 ile Licord çeşidinde en yüksek 7.85 g saksı-1 ile TKK08-5
çeşidinde elde edilmiştir. Fosfor dozlarının gövde kuru madde üzerine olan etkileri
incelendiğinde, kontrol dozunda 4.84 g saksı-1, 50 mg kg-1 dozunda 6.44 g saksı-1 ve 100 mg
kg-1 dozunda 6.87 g saksı-1 ile en yüksek kuru madde elde edilmiştir. Çeşitlerin gövde fosfor
konsantrasyonları ise en düşük % 0.51 ile Elvis çeşidi ve en yüksek % 0.57 ile Excalibur
çeşidinde elde edilmiştir. Fosfor dozlarının artırılmasıyla birlikte kolza çeşitlerinde kuru
madde verimi ve fosfor konsantrasyonları doğrusal bir artış göstermiştir. Kaldırılan fosfor
açısından kolza çeşitleri incelendiğinde en düşük 1.19 mg saksı-1 P ile Es Hydromel çeşidinde
ve en yüksek 2 mg saksı-1 P ile Oase çeşidinde fosfor kaldırılmış ve fosfor dozlarında ise en
düşük kontrol dozunda 1.38 mg saksı-1 P, 50 mg kg-1 dozunda 1.74 mg saksı-1 P ve en yüksek
100 mg kg-1 dozunda 1.86 mg saksı-1 P bitkiler tarafından kaldırılmıştır. Fosfor kullanım
etkinliği açısından değerlendirildiğinde, kolza çeşitleri arasında etkinlik indeksine göre
yapılan sınıflandırmada; Excalibur, Vectra, Triangel, TKK08-5 ve Es Hydromel çeşitleri
Etkin-Duyarsız; Nelson, Orkan, Oase ve Licord çeşitleri Etkin olmayan-Duyarlı; Elvis çeşidi
Etkin-Duyarlı olarak sınıflandırılmıştır.
III
Fosfor kullanımı açısından kolza çeşitleri arasında oldukça önemli farklılıklar olduğu
belirlenmiştir. Ülkemizde son yıllarda önemli yer tutan yağ bitkilerinden birisi olan kolza
bitkisinde de fosfor kullanım etkinliğinin belirlenmesi fosforlu gübre kullanımın azaltılması
ve kaliteli ve yüksek verim elde edilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Tarımsal üretim
sisteminde bitkisel verimi artırmanın yanı sıra doğru ve dengeli bir gübreleme programının
oluşturulabilmesi için bitkilerde genotipsel farklılıkların ve sıra besin elementi kullanım
etkinliklerinin de dikkate alınması gerekmektedir.,
In this thesis study the aim was to determine the phosphorus use efficiency in winter
rapeseed (Brassica napus ssp. oleifera. L.) cultivars. For this purpose, three different
phosphorus doses (0, 50 and 100 mg kg-1
) were applied in 10 different winter
rapeseed cultivars (Excalibur, Nelson, Vectra, Orkan, Triangel, TKK08-5, Oase,
Elvis, Es Hydromel and Licord) in greenhouse conditions and completely
randomized plot design with three replications were conducted.
As the results of the thesis study were evaluated in terms of plant dry matter weights,
phosphorus concentrations and removed phosphorus, according to the results of the
statistical analysis the differences were found statistically significant between the
varieties and the phosphorus doses (p<0.001); however the interaction of the variety
x dose was pointed as insignificant. According to the results of the research, the
shoot dry matter content was obtained the lowest 2.33 g pot-1 in Licord genotype and
the highest 7.85 g pot-1 in TKK08-05. Examined the effects of phosphorus doses on
the shoot dry matter, the highest dry matter was obtained 4.84 g in control dose, 6.44
in 50 mg kg-1 dose, 6.87 g pot-1 in 100 mg kg-1 dose. The shoot phosphorus
concentrations of varieties were obtained the lowest 0.51 % in Elvis genotype and
the highest 0.57 % in Excalibur genotype. Increased phosphorus doses the dry matter
yield and phosphorus concentrations showed a linear increase in winter rapeseed
varieties. Analyzed the winter rapeseed varieties on the bases of removed
phosphorus, phosphorus was removed the lowest 1.19 mg. pot-1 P in Es Hydromel
genotype and the highest 2 mg. pot-1 P in Oase genotype and also in phosphorus
doses the lowest 1.38 mg. pot-1 P in control dose, 1.74 mg pot-1 P in 50 mg kg-1 and
the highest 1.86 mg. pot-1 P in 100 mg kg-1 were removed by plants. Considered in
IV
terms of phosphorus use efficiency Excalibur, Vectra, Triangel, TKK08-5 and Es
Hydromel varieties took a place in Effective-Insensitive; Nelson, Orkan, Oase and
Licord varieties in Ineffective-Sensitive and also Elvis genotype in EffectiveSensitive categories in the classification based on the efficiency index between
winter rapeseed cultivars.
The significant differences were determined on phosphorus use between the winter
rapeseed varieties. The determination of phosphorus use efficiency in rapeseed plant
that is one of the important oil plants in our country in recent years is all important
with regard to reducing of phosphorus fertilizer use and getting quality and high
yield. Nutrient use efficiency and genotypic differences in plants should be
considered in order to create an accurate and a balanced fertilizer program as well as
improving crop yield in agricultural production system.
