İmam el-Eş'arî ve İmam el-Mâturîdî'de Kazâ ve Kader

Abstract

Kader ve kazâ meselesi ve bu konuyla bağlantılı olarak da insan filleri konusu felsefenin olduğu kadar kelam geleneğinin de en kadim tartışma meselelerinden biridir. Söz konusu mesele gerek tek tanrılı dinler olsun gerekse diğer dinler olsun İslâm'ın ilk devirlerinden itibaren tartışılan bir konudur. Konu hakkında farklı mezhep imamları görüşler beyan etmişlerdir. Kader ve kazâ kavramlarının ihtiva ettikleri manalar geniş bir yelpazeye sahip olduğu için İmam el-Eş'arî ve İmam el-Mâturîdî'nin söz konusu kavramlara yükledikleri anlamlar birbirinden farklılık arz ediyor. Bundan dolayı İmam el-Eş'arî'nin kazâ dediğine İmam el-Mâturîdî kader İmam el-Eş'arî'nin kader dediğine de İmam el-Mâturîdî kazâ demektedir. İmam el-Mâturîdî kaderi, Allah Teâlâ'nın ezeli imiyle her şeyi ezelde bilip belirlediği ezeli takdir, hüküm olarak tarif etmektedir. Kazâyı ise, Allah Teâlâ'nın ezelde takdir ettiği şeylerin vakti zamanı gelince ezeli bilgiye uygun olarak varlık sahasına çıkması şeklinde tarif etmektedir. İmam el-Eş'arî'nin nazarında ise kazâ, hüküm verme, yaratma, haber verme manalarına gelmektedir. Buna göre kazâ, Allah Teâlâ'nın ezeli hükmü olmaktadır. Allah Teâlâ'nın iradesine göre bütün canlılar için geçerli olan ezeli hükmün zamanla gerçekleşmesidir. İmam el-Eş'arî'nin nazarında kader ise her şeye ait olan hususi hükümdür. Canlıların yokluktan varlık sahasına çıkmalarıdır. İmam el-Mâturîdî kaderi Allah Teâlâ'nın ilim sıfatına bağlamakta, kazâyı ise Allah Teâlâ'nın tekvin sıfatına bağlamaktadır. İmam el-Eş'arî ise kaderi Allah Teâlâ'nın irade sıfatına bağlamakta, kazâyı ise kudret sıfatına bağlamaktadır.

The issue of fate and destiny, and relatedly, the acts of human beings, is one of the oldest debates in both philosophy and the tradition of Islamic theology (kalām). This issue has been discussed since the early days of Islam, whether in monotheistic religions or other faiths. Various sect leaders have expressed their views on the matter. Due to the broad range of meanings that the concepts of fate and destiny encompass, the meanings attributed to these concepts by Imam Ash'ari and Imam Maturidi differ from each other. Therefore, what Imam Ash'ari calls fate, Imam Maturidi refers to as destiny, and vice versa. Imam Maturidi defines destiny as the eternal decree of Allah, who knows and determines everything with His eternal knowledge. Fate, on the other hand, is defined as the manifestation of what Allah has eternally decreed, coming into existence according to His eternal knowledge when the time comes. According to Imam Ash'ari, fate means judgment, creation, and informing. Thus, fate is the eternal decree of Allah. The fulfillment of the eternal decree that applies to all beings according to Allah's will is called destiny. According to Imam Ash'ari, destiny is the specific decree related to everything. It is the emergence of beings from non-existence to the realm of existence. Imam Maturidi links destiny to Allah's attribute of knowledge and fate to Allah's attribute of creation. Imam Ash'ari, on the other hand, links destiny to Allah's attribute of will and fate to the attribute of power.